پایان چشم انداز ایران 1404 مسیر توسعه علمی میان ایده ها و عددها گم شد
به گزارش ما دیجیتال، سندچشم انداز ۱۴۰۴ افقی روشن برای پیشرفت علمی ایران ترسیم کرده بود اما بعد از ۲۰سال ارزیابی ها نشان داده است که توسعه علمی نه تنها به صورت کامل محقق نشده، بلکه برخی شاخصها با افت همراه بوده است.
خبرگزاری مهر، گروه دانشگاه، سعدانه طباطبائی نیا: آبان ماه سال ۱۳۸۲، سند «چشم انداز جمهوری اسلامی ایران در افق ۱۴۰۴» توسط مقام معظم رهبری به سران سه قوه ابلاغ گردید. این سند وعده می داد که ایران تا سال ۱۴۰۴ به کشوری توسعه یافته و قدرت اول اقتصادی، علمی و فناوری منطقه تبدیل گردد. جایگاهی که باید با تأکید بر علم، سرمایه انسانی، جنبش نرم افزاری و تولید علم به دست می آمد.
سند چشم انداز، رویای ایران آینده را به تصویر می کشید؛ رویای آرمان گرایانه ای که قرار بود نقشه راه ایران برای رسیدن به توسعه باشد. حالا ما به ۱۴۰۴ رسیده ایم؛ همان آینده موعودی که بالاتر از دو دهه پیش بر پایه آن برنامه ریزی کردیم. اما امروز بجای آن که با تحقق وعده ها و اهداف سند چشم انداز روبه رو باشیم با مجموعه ای از پرسش ها و تردیدها در رابطه با مسیر طی شده در این سال ها روبه رو شده ایم: آیا تصویر ما از توسعه علمی دقیق بود؟ آیا ما به «اول بودن» در عرصه علم و فناوری در منطقه نزدیک شده ایم؟ آیا مسیر طی شده با هدف گذاری های سند هم راستا بوده است؟
برای پاسخ به این پرسش به سراغ دکتر بهروز رسولی؛ استادیار پژوهشکده جامعه و اطلاعات و گروه پژوهشی سیاست اطلاعات پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران (ایرانداک) رفتیم. رسولی؛ پژوهشگر حوزه علم سنجی و علم اطلاعات و دانش شناسی است. کسی که سال هاست داده ها و روندهای علم در ایران را پیگیری می کند و برای سیاست گذاران گزارش هایی در مورد جایگاه علم، فناوری و نوآوری ایران در جهان تدوین می کند.
دکتر بهروز رسولی در گفتگو با خبرنگار مهر، در مورد لزوم برنامه ریزی و هدف سند چشم انداز ایران در افق ۱۴۰۴ اظهار داشت: اگر با نگاه سیستمی به مبحث توسعه و پیشرفت نگاه نماییم، ما به برنامه هایی نیاز داریم که بتوانیم در امتداد آن برنامه ها و خط مشی های منسجم حرکت نماییم تا در نهایت به جایگاهی که مد نظر داریم، برسیم.
وی با اشاره به اینکه برنامه داشتن لازمه هر نظام پیشرفتی است؛ اضافه کرد: می توان اظهار داشت که اتفاقاً خیلی از صدمه هایی که در بخش های مختلف کشور وجود داشته، ناشی از بی برنامگی بوده است؛ پس طبیعی است که هر کشوری برای دستیابی به اهداف خود برنامه مشخصی داشته باشد.
عضو هیأت علمی ایرانداک با اشاره به اینکه با وجود فوایدی که سند چشم انداز دارد، این سند دارای چالش ها و نواقصی هم هست، اظهار داشت: از همان زمان ابتدا که سند تدوین شد، باید به این چالش ها پرداخته می شد؛ ولی توجهی به آنها نشده است.
تدوین سند چشم انداز ۱۴۰۴ نیازمند رویکرد فرارشته ای بود
وی در مورد این چالش ها و نقصها توضیح داد: این سند نیازمند تخصص بیشتری بود و باید در تدوین آن از جمعی از متخصصان استفاده می شد. نگارش و تدوین چنین اسنادی نیاز به یک رویکرد فرارشته ای دارد و چون در سطح ملی اجرا می شود، باید از همه زمینه های علمی کمک گرفته شود. این درحالی است که بنظر می رسد از تمامی متخصصان کمک لازم گرفته نشده تا بصورت دقیق و کارشناسانه به آن بپردازند و این یک نقد کلی است که به سند وارد است.
رسولی با اشاره به اینکه فاکتورهای سند چشم انداز ایران در ۱۴۰۴، از وضوح لازم برخوردار نیستند، اظهار داشت: این سند به صورت جزئی وارد فاکتورهای علم و فناوری نشده است. بعنوان مثال عنوان شده «دستیابی به جایگاه اول علمی و فناوری در سطح منطقه» ولی بطور مشخص عنوان نشده است که ایران در چه شاخصی باید از نظر علمی در منطقه اول باشد.
وی اضافه کرد: به علت همین چالش شاید امروز خیلی دقیق و اصطلاحاً آبجکتیو و عینی نتوانیم بگوییم که آیا ایران واقعا در منطقه در این جایگاه قرار دارد یا خیر.
این استاد علم سنجی اشاره کرد: بعنوان مثال من هم اکنون می توانم برمبنای برخی فاکتورها بگویم که بله ایران در جایگاه اول منطقه قرار دارد و برمبنای فاکتورهای دیگری عنوان کنم که ایران اتفاقاً در جایگاه بیست و پنجم منطقه است؛ از همین رو؛ نمی توان هم اکنون بطور واضح به این پرسش پاسخ داد که آیا ایران به اهدافی که سند مشخص کرده، دست یافته است یا خیر.
نباید علم را در سطح شمار انتشارات علمی پایین بیاوریم
وی اشاره کرد: با این وجود؛ در این سال ها چیزی که در کشور در مورد رتبه علمی رایج شده است، تعداد مقالات علمی است.
رسولی با انتقاد از فروکاستن علم در سطح شمار انتشارات بین المللی اظهار داشت: این کار درستی نیست؛ چونکه لزوماً تعداد انتشارات نمی تواند نشان دهنده توان علمی کشور باشد.
به گفته وی؛ یک پژوهشگر ممکنست با تعداد اندکی انتشارات، نفوذ بسیار زیادی در حوزه های علمی داشته باشد و با نوشتن دو مقاله پارادایم و انقلاب جدیدی در عرصه های علمی ایجاد کنند؛ مانند اتفاقی که برای مقاله مشهور اینشتین افتاد. از جانب دیگر؛ ممکنست یک پژوهشگر سالانه ۱۲۰ مقاله بنویسد و همه این مقالات در وب آو ساینس منتشر شود ولی تأثیرگذاری آن چنانی نداشته باشد و تنها به درد این بخورند که امتیازهای ارتقا و ترفیع او را بالا ببرد.
وی با تأکید بر اینکه شمار انتشارات لزوماً نشان دهنده توان علمی کشور نیست، اظهار داشت: شاخصهای زیاد دیگری هم اهمیت دارد و همه آنها باید در کنار هم تحلیل شوند؛ آن زمان است که ما می توانیم به یک دید درستی در مورد جایگاه کشور برسیم.
وضعیت ایران از نظر تعداد انتشارات علمی
این متخصص علم سنجی در مورد جایگاه علمی ایران از نظر تعداد انتشارات بین المللی اظهار داشت: ما تا چند سال قبل از نظر شمار انتشارات اتفاقاً در جایگاه اول منطقه بودیم و بالاتر از ترکیه و عربستان قرار داشتیم. تعداد انتشارات ما هم در «وب آف ساینس» و هم در «اسکوپوس» بیشتر بود. ما در اسکوپوس حتی به جایگاه پانزدهم دنیا هم رسیدیم؛ ولی در دو، سه سال اخیر متاسفانه این جایگاه را از دست دادیم و جای خودمان را به ترکیه دادیم.
ترکیه بازهم از ما پیشی می گیرد
وی در مورد روند انتشارات علمی ایران در اسکوپوس اظهار داشت: ما سال ۲۰۲۲ نزدیک به ۸۰ هزار انتشارات داشتیم و در سال ۲۰۲۳ به حدود ۷۵ هزار انتشارات رسیدیم و سال ۲۰۲۴ نزدیک به ۷۸ رسیدیم؛ یعنی در سال ۲۰۲۴ هنوز به آمار سال ۲۰۲۲ خودمان نرسیدیم. بدین سبب سال آینده هم احیانا ترکیه در جایگاه بالاتری از ما قرار داشته باشد و شاید سالیان بعد وضعیت تغییر کند.
رسولی با تأکید بر اینکه کاهش انتشارات کشور معادل افت علمی نیست، اشاره کرد: من به این کاهش تعداد انتشارات کشور، افت علمی نمی گویم؛ چونکه برای اینکه بگوییم کشوری در حوزه علمی افت کرده است یا خیر باید فاکتورهای مختلفی را درنظر بگیریم.
وی با اشاره به اینکه اگر نمایه کردن نشریات ایرانی در اسکوپوس و … در سالیان اخیر اتفاق نمی افتاد، افت انتشارات علمی کشور ما سریع تر بود؛ اظهار داشت: قسمتی از افت تعداد انتشارات ایران را نشریات نمایه شده جبران کرده اند. از این جهت می توان گفت به لطف افزایش نشریات ایران، این افت کم تر شده است. البته این جای افتخار ندارد چونکه در واقعیت وضعیت تعداد انتشارات ما بدتر از رتبه فعلی است.
وضعیت ایران از نظر شاخص اچ؛ در نفوذ علمی هم چالش جدی داریم
استادیار پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران با اشاره به اینکه «چالش ما تنها در حوزه تعداد انتشارات نیست» اظهار داشت: ما در حوزه های دیگر علمی مثل نفوذ علمی و فاکتورهای مربوط به تاثیرگذاری هم چالش های جدی داریم.
وی به بررسی وضعیت کشورهای منطقه در «شاخص اچ» یا «اچ ایندکس» پرداخت و اظهار داشت: در منطقه ما رژیم اشغال گر قدس از نظر شاخص اچ جایگاه هفدهم را در دنیا و رتبه اول منطقه دارد. پس از آن کشور ترکیه رتبه دوم منطقه است که جایگاه ۳۴ را در دنیا به خود مختص کرده است و چند پله پایین تر از آن عربستان سعودی در رتبه ۳۷ دنیا قرار گرفته است. پس از عربستان سعودی هم ایران با رتبه ۴۱ در جایگاه چهارم منطقه قرار گرفته است.
عضو هیأت علمی ایرانداک در مورد شاخص اچ توضیح داد: شاخص اچ تلفیقی از کمیت و کیفیت است. البته این شاخص به تنهایی ابزار خوبی برای مقایسه نیست و بسیار چالش برانگیز است.
وی اشاره کرد: در کشورهای پیشرفته دیگر به شاخص اچ توجه نمی شود و بعنوان مثال انگلیس شاخص اچ را از ارزیابی های رسمی حذف کرده و آنرا شاخص مسئولانه ای نمی شناسد. بطور کل؛ شاخص هایی مثل اچ، تعداد استنادات به تنهایی، تعداد انتشارات به تنهایی و شاخص هایی از این قبیل، فاکتورهای responsible و مسئولانه ای نیستند.
چقدر به مقالات ایران استناد می شود؟
رسولی به بررسی وضعیت استنادات یا citation انتشارات کشورهای منطقه پرداخت و اظهار داشت: علیرغم این که تعداد انتشارات ما از عربستان بیشتر است؛ ولی در این شاخص عربستان با رتبه ۱۲ جهانی در جایگاه اول منطقه ایستاده است و بعد از آن ایران در جایگاه ۱۵ دنیا و ترکیه در جایگاه ۱۶ قرار گرفته اند.
به گفته وی؛ رتبه دوم ما در شاخص استنادات به لطف تعداد انتشارات محققان کشور اتفاق افتاده است.
این متخصص علم سنجی در مورد شاخص استناد به ازای هر مقاله اظهار داشت: این شاخص نشان دهنده این است که هر کدام از مقالات ما به طور متوسط چقدر مورد استناد قرار گرفته است.
وی با اشاره به جایگاه ایران در این شاخص اظهار داشت: سرانه استناد به انتشارات ایران نزدیک ۱۶ است، در صورتیکه سرانه استناد به انتشارات رژیم اشغالگر قدس نزدیک به ۳۱ است. این اختلاف جایگاه خیلی معنادار است و بصورت میانگین دو برابر ایران استناد دارد و می توان گفت کیفیت مقالات آنها بالاتر است. اگر جایگاه کشورها اختلاف کمی داشت، نمی توانستیم بگوییم خیلی معنادار است ولی وقتی یک کشور ۳۱ و یک کشور ۱۶ است، می توان اظهار داشت که از نظر کیفیت اختلاف وجود دارد.
رسولی اظهار داشت: از جانب دیگر، از نظر تعداد اسناد که بررسی نماییم می بینیم که تعداد کل اسناد ایران خیلی بالاتر از اسرائیل است. ایران در جایگاه حدود ۱۹، ۲۰ قرار دارد و جایگاه اسرائیل ۲۵، ۲۶ دنیا است.
وی اضافه کرد: باآنکه از این نظر باز هم به ترکیه از ما بالاتر است و این به اتفاقات دو، سه سال اخیر برمی گردد که از همان سال ترکیه حدود ۳، ۴ هزار سند بیش از ما منتشر نموده است.
افزایش دانشگاه ها در نظام های رتبه بندی به مفهوم پیشرفت نیست
این متخصص علم سنجی به بررسی جایگاه ایران در نظام های رتبه بندی پرداخت و اظهار داشت: در نظام های رتبه بندی، تعداد دانشگاه های ایران درحال افزایش است؛ بعنوان مثال در رتبه بندی تایمز ۲۰۲۵، بالاتر از ۸۰ دانشگاه از ایران حضور داشتند ولی بازه های مختلف را که بررسی نماییم، می بینیم رتبه دانشگاه هایی در کشور که از ابتدا زیر ۵۰۰ یا زیر ۱۰۰۰ بوده اند، در این سال ها هیچ تغییری نکرده است.
وی اضافه کرد: دانشگاه هایی که در سالیان اخیر وارد این رتبه بندی شده اند، در آخر فهرست قرار دارند و در رتبه های بعنوان مثال ۱۸۰۰ تا ۲۰۰۰ هستند؛ بدین سبب این اعداد هم نباید ما را گول بزند.
به گفته وی؛ وضعیت کشورهایی مثل ترکیه، اسرائیل و … از نظر تعداد دانشگاه های دارای رتبه زیر ۵۰۰ از ما بهتر است.
رسولی در پاسخ به این پرسش که آیا می توان اظهار داشت که افزایش تعداد دانشگاه های ایران در نظام های رتبه بندی مختلف به دلیل بزرگ تر شدن لیست های رتبه بندی بوده است؟ اظهار داشت: دقیقا به این علت است. بعنوان مثال رتبه بندی تایمز اوایل ایجاد تنها ۴۰۰ دانشگاه را اعلام می کرد؛ اگر امروز هم همان تعداد دانشگاه را اعلام می کرد شرایط ما مثل همان سال ها بود چون ما فقط چند دانشگاه با رتبه زیر ۵۰۰ در رتبه بندی تایمز داریم؛ بدین سبب در این شاخص هم در چند سال اخیر ما عقب افتادیم.
از سال ۲۰۲۲ برنامه سیاست گذاران برای افزایش تعداد مقالات متوقف شده است
عضو هیأت علمی ایرانداک با اشاره به نمودار انتشارات علمی ایران در سالیان مختلف اظهار داشت: هم اکنون نمودار ما نشان میدهد که ما تا سال ۲۰۲۲ برنامه هایی برای افزایش انتشارات علمی داشتیم ولی برای ادامه کار برنامه ای نداشته ایم و از یک زمان به بعد برنامه ما متوقف شده است.
ما تا اواسط بازه زمانی تعیین شده برای سند چشم انداز ایران در افق ۱۴۰۴، خوب پیش رفتیم اما ولی متاسفانه در دو سه سال اخیر جایگاهمان را تا حدودی از دست داده ایم
وی در پاسخ به این پرسش که آیا روند نزولی انتشارات علمی ایران در سالیان اخیر به علت تبلیغات منفی ضد مقاله نویسی اتفاق افتاده است؟، اظهار داشت: این عذر بدتر از گناه است. چون تا روز گذشته محققان را تشویق می کردیم که مقاله بنویسند ولی امروز سیاست خودرا تغییر دادیم.
رسولی اضافه کرد: یک پژوهشگر تا روز گذشته تصور می کرد مقاله نوشتن در این کشور ارزش است و سال ها مهارت مقاله نویسی، پژوهشگری، نگارش به زبان انگلیسی کسب کرده است، بعد این همه سال ناگهان عنوان می شود که مقاله نویسی به درد نمی خورد.
این متخصص علم سنجی در جمع بندی جایگاه علم و فناوری ایران در سال ۱۴۰۴ اظهار داشت: ما تا اواسط بازه زمانی تعیین شده برای سند چشم انداز ایران در افق ۱۴۰۴، خوب پیش رفتیم. بعنوان مثال اگر بازه زمانی سند در سال ۱۴۰۰ تمام می شد، شرایط ما خوب بود ولی متاسفانه در دو سه سال اخیر جایگاهمان را تا حدودی از دست داده ایم و این یک چالش جدی برای ماست.
وی اشاره کرد: این وضعیت نشان میدهد که ما باید برنامه هایمان را بروزرسانی نماییم و تصمیماتی بگیریم که قبلاً نمی گرفتیم؛ چونکه شرایط واقعا تغییر کرده و هیچ کس تصور نمی کرد که ما به این روز بیفتیم.
کاهش انگیزه محققان به خاطر افت ارزش پول ملی و حقوق پایین
رسولی در مورد علل افت رتبه های کشور در بعضی فاکتورهای نظام علم و فناوری اظهار داشت: یکی از علل این اتفاق این بوده که ما ناگهان با افزایش نرخ ارز و کاهش ارزش پول ملی مواجه شدیم و همین سبب می شود که افراد انگیزه ای برای کار نداشته باشند.
وی اظهار داشت: وقتی یک نفر با داشتن مشاغل ساده ای در ماه ۴۰ میلیون حقوق می گیرد و ما به استادیاری که جذب می نماییم در حدود ۲۰ میلیون تومان حقوق ماهانه می دهیم؛ آن فرد هیچ انگیزه ای برای کار کردن ندارد.
عضو هیأت علمی ایرانداک با اشاره به مبالغی که در گذشته برای تشویق اعضای هیأت علمی به مقاله نویسی پرداخت می شد، اظهار داشت: در حدود دهه ۷۰ که جو مقالات ISI در ایران شروع شد به استاد برای انتشار یک مقاله وب آو ساینس به اندازه حقوق ماهیانه او پرداخت می کردند. بدین سبب برای یک استاد ارزش داشت که هیچ کار دیگری نکند و تنها مقاله بنویسد. ولی هم اکنون در بسیاری از دانشگاه ها برای انتشار مقاله در یک نشریه کیو وان تنها ۵ میلیون تا ۱۰ میلیون پرداخت می کنند.
چین در ازای انتشار یک مقاله نیچر یا ساینس ۴۰ هزار دلار به پژوهشگر پاداش می دهند؛ در صورتیکه در ایران ۴، ۵ میلیون تومان پرداخت می کنند
وی اشاره کرد: استاد ما اهل سرچ و جستجو است، می داند که در چین یا ترکیه مشوق های انتشار مقاله چقدر است. بعنوان مثال چین در ازای انتشار یک مقاله نیچر یا ساینس ۴۰ هزار دلار به پژوهشگر پاداش می دهند. برای انتشار مقاله در یک نشریه متوسط علم اطلاعات ۲ هزار ۵۰۰ دلار به پژوهشگر پرداخت می کنند؛ ۲ هزار و ۵۰۰ دلار شاید به اندازه درآمد یک سال من در ایران باشد. در صورتیکه در ایران برای انتشار مقاله در یک نشریه بهتر، ۴، ۵ میلیون تومان پرداخت می کنند؛ نوشتن چنین مقاله ای یک سال وقت پژوهشگر را می گیرد.
رسولی با تأکید بر اینکه امروز در ایران کار علمی به صرفه نیست؛ اظهار داشت: خیلی از افرادی که امروز کار می کنند، عاشق این کار هستند، برخی کار دیگری جز این بلد نیستند، خیلی از افراد درحال جنگیدن برای سیستم ارتقا هستند تا دانشیاری خودرا بگیرند.
وی با اشاره به اینکه ورودی های ما به دانشگاه هم به شدت ضعیف شده است، به اثرات مخرب مهاجرت اشاره نمود و اظهار داشت: دانشجویان با کیفیت ما درحال خروج از کشور هستند. حتی برای دوران کارشناسی مهاجرت می کنند. اگر مدرک کارشناسی را بگیرند، برای ارشد می روند؛ اگر ارشد را تمام کنند، برای دکتری می روند. امروز خیلی از اساتید می گویند که دانشجوی دکتری به اندازه دانشجوی کارشناسی بلد نیست و ما باید پایان نامه یا رساله او را بنویسیم. نمی توان دانشجوی کم تلاش و ضعیف وارد کنی و اینشتین تحویل بگیری و انتظار داشته باشی به اندازه اینشتین کار کند.
وقتی محققان تبدیل به وزیر اقتصاد و وزیر امور خارجه می شوند!
این عضو هیأت علمی ایرانداک با اشاره به مهاجرت محققان باکیفیت و دست به قلم اظهار داشت: قسمتی از مشکل به خاطر مهاجرت محققان باکیفیت است. همه افراد قلبشان برای این کشور می تپد؛ حتی افرادی که خارج از کشور هستند هم باز قلبشان برای اینجا می تپد ولی دیگر برای آنها به صرفه نیست؛ دخل و خرجشان با هم نمی خواند. راه دیگری ندارند، کار دیگری بلد نیستند. به این علت است که تا فرصتی پیدا می کند، به کشور دیگری می روند و به کار علمی خودش می پردازند.
وی اظهار داشت: با هزینه هایی که وجود دارد، فرد آرامش ذهنی ندارد که کار علمی انجام دهد. وقتی حقوق فرد ۲۰ میلیون است، پایان ماه ۲ میلیون برایش باقی می ماند؛ با این دو میلیون تومان چه کند؟ سکه بخرد، طلا بخرد، چه کند؟ این پژوهشگر باید برای حفظ ارزش پول خود باید تبدیل به وزیر اقتصاد شود! در این شرایط است که قسمتی از این محققان باکیفیت و دست به قلم تصمیم به مهاجرت می گیرند.
رسولی با اشاره به مشکل زیرساخت های آزمایشگاهی اظهار داشت: در عرصه های علوم طبیعی و مهندسی که بیشتر مقالات ما در این زمینه ها منتشر می شود، ما به زیرساخت آزمایشگاهی، تجهیزات و مواد احتیاج داریم. پژوهشگر برخی مواد را نمی تواند تأمین کند و یا به سختی و با هزینه زیاد آنها را تأمین می کند. بدین سبب مجبور است کار نکند. بعنوان مثال برای یک ماده به خاطر تحریم باید ۱۰ کشور را بگردد و حالا این پژوهشگر باید وزیر امور خارجه هم باشد! و با واسطه دوستی و چند واسطه و هزینه های اضافی یک ماده را تأمین کند.
وی اشاره کرد: بدین سبب قسمتی از قضیه به علت این است که زیرساخت های ما در چند سال قبل بطور کافی توسعه پیدا نکرده است.
آشفتگی سیاستگذاری و تعدد سیاست گذاران محققان را گیج می کند
عضو هیأت علمی ایرانداک با اشاره به پریشانی سیاستگذاری در کشور اظهار داشت: قسمتی از مشکل هم به سیاستگذاری های آشفته در کشور برمی گردد. در سند چشم انداز عنوان شده توسعه علمی انجام گیرد. در برنامه توسعه شاخص تعداد مقاله مطرح می شود ولی بعد یک نفر می گوید مقاله به چه درد می خورد! اتفاقی که می افتد این است که ۱۰۰ مسیر در مقابل قرار می گیرد که از هر یک از آنها باید بخشی را طی کرد. تا روز گذشته به مقاله اعتبار می دادند، امروز مقاله اهمیت ندارد؛ تا روز گذشته کرسی اهمیت نداشت، امروز کرسی اهمیت پیدا می کند؛ با این شیوه پژوهشگر ما گیج می شود.
وی با تأکید بر اینکه ما به برنامه منسجم نیاز داریم؛ اظهار داشت: برنامه منسجم یعنی اینکه اگر نقشه جامع علمی کشور تدوین می نماییم، باید تمام برنامه ها در امتداد آن نقشه باشد. اگر این برنامه اشتباه است، باید اصلاح گردد. با شیوه فعلی همگرایی اتفاق نمی افتد و نوک پیکان همه نیزه ها در یک سمت نیست. ما با پدیده پریشانی سیاستگذاری و پریشانی اسناد سیاستی مواجه هستیم.
رسولی اشاره کرد: علاوه بر این؛ در بعضی بخش ها هم اصلاً هیچ برنامه ای نداریم. بعنوان مثال ما برای ارزیابی تأثیر تحقیقات هیچ برنامه و سیاست کلان و راهبردی نداریم؛ در این بخش خلا سیاستگذاری داریم؛ ولی در بعضی بخش ها تعدد اسناد سیاستی داریم.
وی با اشاره به اینکه ما با تعدد سیاست گذار هم مواجه هستیم، اظهار داشت: یکی دیگر از مشکلات این است که ما علاوه بر تعدد اسناد سیاستی، با تعدد سیاست گذار هم مواجهیم. امروز نهادی یک سیاستی تدوین می کند، فردا نهاد دیگری یک سیاست دیگری تدوین می کند و روز بعد یک نهاد دیگر می گوید هیچکدام درست نیست و از امروز چیزی که من می گویم باید صورت گیرد. بدین سبب همه این مسایل سبب شده که ما با مشکل مواجه شویم.
آینده علم ایران به کجا می رود؟
به گزارش ما دیجیتال به نقل از مهر، زمانی که سند چشم انداز ایران در افق ۱۴۰۴ ابلاغ گردید، تصویری از یک جهش علمی ترسیم می کرد؛ آینده ای که قرار بود با تأکید بر علم و فناوری رقم بخورد. اما امروز بعد از ۲۰ سال با رسیدن به افق ۱۴۰۴، ارزیابی وضعیت علم و فناوری کشور، بجای آن که پاسخ روشنی به تحقق یا عدم تحقق اهداف این سند چشم انداز بدهد، پرسش های بیشتر و عمیق تری در رابطه با شیوه سیاستگذاری علمی در ایران مطرح می کند.
داده های کمّی همچون رشد تعداد انتشارات ایران و افزایش تعداد دانشگاه های ایرانی در نظام های رتبه بندی جهانی، باآنکه نشانه هایی از تحرکاتی مثبت در نیمه های مسیر ایران در چشم انداز ۱۴۰۴ بوده اند، اما در سالیان اخیر نشانه هایی از رکود و حتی افول در بعضی فاکتورها بالاتر از پیش خودرا نشان داده است. تجربه سالیان اخیر به ما نشان داد که حقیقت چیز دیگری است و ما از آن غافل بودیم: دستاوردسازی از تنها «یک شاخص»، نمی تواند توسعه علمی به همراه داشته باشد.
سیاست گذاری های ناهماهنگ، کاهش انگیزه دانشگاهیان بواسطه بی توجهی ها، مهاجرت محققان و مشکلات زیرساختی پژوهش؛ همچون عواملی بودند که مسیر توسعه علمی ایران را ناهموار کردند. زمانی که مسئولان سرخوش از دستاوردسازی و رسانه ها سرگرم بزرگ نمایی عددها بودند، فرصت پیشرفت پایدار و گسترش زیرساخت های علمی در کشور از دست رفت.
دستیابی به جایگاه اول در منطقه بالاتر از هر چیز نیازمند هدف گذاری شفاف و مبتنی بر فاکتورهای قابل سنجش است. اما تداوم مسیر پیشرفت به باز تعریف نگاه حاکمیت و جامعه به علم، پشتیبانی موثر و پایدار از دانشگاهیان و محققان، گسترش زیرساخت های علمی و هم راستایی میان نهادهای سیاست گذار نیاز دارد.
مسیر آینده علم در ایران، نه با وعده ها و آمار؛ بلکه با تصمیماتی تعیین خواهد شد که سیاست گذاران پژوهشی و آموزش عالی امروز اتخاذ می کنند؛ اینکه کشور به مسیر رکود سالیان اخیر ادامه دهد یا مسئولان با اصلاحات بنیادین و تصمیمات شجاعانه جهش علمی جدیدی رقم بزنند.
منبع: ما دیجیتال
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب