در هفتمین پیش نشست همایش تجارب مسئولیت اجتماعی عنوان شد
کمک به توسعه پایدار و ارتقاء شاخصهای عملکردی هدف اصلی گزارش پایداری شرکت ها
به گزارش ما دیجیتال، در هفتمین پیش نشست همایش ملی تجارب مسئولیت اجتماعی در ایران، کارشناسان، گزارش پایداری را ابزاری برای پاسخگویی شرکت ها و بنگاه های اقتصادی برشمردند و در ادامه با اعتقاد به اینکه گزارش های پایداری با ذی نفعان در رابطه با تأثیرات اقتصادی، اجتماعی و محیط زیستی سازمان گفتگو می کند اعلام کردند که هدف اصلی گزارش پایداری کمک به توسعه پایدار و ارتقاء شاخصهای عملکردی اجتماعی از راه پاسخگویی است.
به گزارش ما دیجیتال به نقل از ایسنا، هفتمین پیش نشست همایش ملی «تجارب مسئولیت اجتماعی در ایران» با مبحث مسئولیت اجتماعی و گزارش پایداری با حضور طاهره خارستانی، مشاور مدیریت پایداری مسئولانه سازمان، هامون طهماسبی، مشاور و فعال حوزه پایداری و مسئولیت اجتماعی شرکتی در سالن جلسات پژوهشکده مطالعات توسعه جهاد دانشگاهی تهران انجام شد.
طاهره خارستانی، مشاور مدیریت پایداری مسئولانه سازمان در این پیش نشست با بیان اینکه تعریف مسئولیت اجتماعی شرکتی معادل مدیریت پایدار مسئولانه سازمان است، اظهار داشت: باید در این زمینه ۲ اصل مهم پاسخگویی و شفافیت را مد نظر قرار داد. بعنوان مثال اگر سازمان در رابطه با مدیریت یکپارچه تأثیرات اقتصادی، اجتماعی و محیط زیستی فعالیت می کند باید دراین خصوص پاسخگو باشد.
وی اضافه کرد: سازمان باید نشان دهد چگونه نسبت به مسئولیت هایش پاسخگو است؟ و باید به صورت صحیح آنها را شناسایی، و مورد توجه و رسیدگی قرار داده باشد.
ایفای نقش و وظیفه از مهم ترین کارکردهای گزارش پایداری
مشاور مدیریت پایداری مسئولانه سازمان، یکی از کارکردهای مهم و اصلی تدوین و انتشار گزارش های پایداری را در ایفای نقش و وظیفه ای دانست که کسب وکار باید در عمل کردن به این ۲ اصل(شفافیت و پاسخگویی) داشته باشد.
ایشان سپس اضافه کرد: شفافیت و پاسخگو بودن به طرز تنگاتنگی با رعایت اصل حقوق ذی نفعان و توجه به آن همراه بوده است.
خارستانی با بیان اینکه یکی از ارکان مهم پایداری سازمانی و مسئولیت اجتماعی رکن ذی نفع گرایی است، اظهار داشت: در این راه از نگاه سنتی کسب و کار- که متمرکز بر مسایل مالی اقتصادی سپس تولید و بهره وری و روندهای مختلف مدیریت توسعه سازمانی بود- به یک شمول و جامعیت بیشتری برای این گستره تأثیرات رسیدیم.
وی توضیح داد: زمانیکه مبحث جامعه محلی و میزبان، محیط زیست و ابعاد مختلف تأثیرات کسب وکار مورد نظر است، و یا حتی وقتی در زنجیره تأمین و توزیع، به موارد خاصی توجه میکنیم و مثلاً به ردپای کربن، آب انتشار گازهای گلخانه ای و یا رعایت حقوق بشر توجه می شود این بدان معناست که ما دایره و دسته بندی کاملتری از ذی نفعان متأثر از کسب وکار را مورد توجه قرار می دهیم.
مشاور مدیریت پایداری مسئولانه سازمان با بیان اینکه امروز نگاه به ذی نفع گرایی گسترده تر شده است، اشاره کرد: همواره ۲ اصل شفافیت و پاسخگویی با رعایت رکن ذی نفع گرایی و مدیریت پایدار مسئولانه سازمان همراه بوده است. برای شفافیت و پاسخگویی به ابزارهایی نیاز داریم که یکی از این ابزارها گزارش های سازمانی است.
خارستانی با تکیه بر لزوم وجود ابزارهایی برای تعامل با ذی نفعان کلیدی سازمان اضافه کرد: این ابزارها به سازمان کمک می کنند تا نسبت به مسئولیتشان پاسخگو باشند و چگونگی ایفای وظایف و رعایت حقوقی ذی نفعان را نشان دهند.
شفافیت و پاسخگو بودن در امتداد پاسخگویی به انتظارات
وی با بیان اینکه این شفافیت و پاسخگو بودن می تواند در امتداد برقراری تعاملات و پاسخگو بودن نسبت به انتظاراتی باشد که نهادها و مقامات قانونی دارند، اضافه کرد: حتی این شفافیت و پاسخگویی می تواند نسبت به توجهات و انتظارات ذی نفعانی باشد که شاید یک مرجع قانونی یا نهاد دولتی و حکومتی و یا سیاستگذار نیستند، اما در تعاملات شرکت دارای قدرتی هستند که می تواند آنرا به پاسخگویی وادار کند.
مشاور مدیریت پایداری مسئولانه سازمان، گزارش پایداری را ابزار و وسیله و نه هدف دانست و اشاره کرد: جهت استفاده از این ابزار در سازمان خود باید قبل از آن پیش زمینه هایی را آماده کرده باشیم که بتوان به خوبی از این ابزارها برای گفتگو، و ارتباط اثربخش با ذی نفعان استفاده نمائیم.
خارستانی با اشاره به وجود گایدلاین های بین المللی و پیشینه آن در جهان که به بالای ۲ دهه میرسد، از روند توجه جدی این مساله گفت و اضافه کرد: بعضی از آنها نظیر دستورالعمل ریپورتینگ GRI داوطلبانه هستند و اعتبار خوب بین المللی دارند و برخی دیگر از آنها ازجمله استانداردهایی که در حوزه هایی توسط اصناف و انجمن های تخصصی در صنایع کلیدی مورد توجه قرار گرفته اند، الزامی هستند.
ایشان سپس توضیح داد که بعضی از این موارد، توسط مراجع قانونی همچون سازمان بورس اوراق بهادار در کشورهای مختلف الزامی شده اند که شرکتهای عضو باید ریپورتینگ را بر مبنای آنها داشته باشند. هر سازمانی بخواهد برپایه الزامات، بایسته ها و رهنمودهای هر یک از این گایدلاین ها گزارش عرضه کند باید محتوای عملکردی داشته باشد.
مشاور مدیریت پایداری مسئولانه سازمان با بیان اینکه با حرکت به درون سازمان، گزارش های پایداری با ذی نفعان در رابطه با تأثیرات اقتصادی، اجتماعی و محیط زیستی سازمان گفتگو می کند، اضافه کرد: بر این اساس باید این تأثیرات را پایش و برای آنها اقدام بهبودی تعریف کرد. در نتیجه در می یابیم که چگونه برنامه ها و اقدامات بهبود پیشرفت به نتیجه رسیده است. برای انجام این اقدامات گایدلاین ها، مدلها و رهنمودهایی برای ریپورتینگ وجود دارد.
تأکید بر لزوم وجود سیستم های مناسب درون سازمانی
خارستانی با تکیه بر اینکه برای این اقدامات باید در درون سازمان سیستم های مناسبی برای شناختن تأثیرات کلیدی به رسمیت شناخته شده باشند، اظهار داشت: هم چنین باید سیستم ها و رویه های درست سازمانی چیده شده باشد که بتواند برنامه ها و اقدامات را برای بهبود تأثیرات منفی و یا تقویت تأثیرات مثبت پایش و کنترل کنند و نکته سوم آن که باید شاخصها و معیارهای درستی تعریف شده باشد که نتایجی که به واسطه این برنامه ها و اقدامات حاصل می شود به درستی سنجیده شود.
وی با بیان اینکه باید در سازمان به ساخت یکسری پایه ها و پشتوانه های درون سازمانی توجه کرد، اشاره کرد که یکی از این موارد توسعه سیستم ها و رویه های صحیح سازمانی و تعیین هدف های مناسب برای حرکت در راه مدیریت پایدار و مسئولانه سازمان است. یعنی در ابتدا هدف گذاری سپس تعیین برنامه ها و اقداماتی که به واسطه آن برنامه ها، تأیید هیات مدیره دریافت شده است. در مرحله بعد تخصیص منابع مالی و غیر مالی، تعریف پروژه سپس پروژه کنترل و پیش می رود و در ادامه شاخصهای بهبود سنجیده می شود همه این موارد در گزارش های پایداری ذکر می شود.
مشاور مدیریت پایداری مسئولانه سازمان با بیان اینکه موارد فوق باید بعنوان توجه سازمانی در راه رشد و پایداری بازنمایی شود، اظهار داشت: باید در گزارش های پایداری مبنایی جهت بررسی و قضاوت وجود داشته باشد. باید دقت کرد که آیا درون سازمان به این موارد توجه شده است یا خیر؟ آیا عملکرد و برنامه های سازمان یکپارچه شده است که در رابطه با آن با ذی نفعان صحبت شود تا مشخص شود سازمان به هدف از پیش تعیین شده رسیده و آنرا به رسمیت شناخته است؟ آیا برنامه ای برای رسیدن به آن هدف داشته؟ استانداردهای مربوطه را در حوزه های مختلف و ارزیابی های اجتماعی را اجرایی و رعایت کرده است؟
خارستانی با بیان اینکه برای گفتگو نیازمند ابزار مناسبی تحت عنوان برنامه گزارش دهی پایداری هستیم، اضافه کرد: گزارش های پایداری انتشار یافته در کشور به تعداد معدودی هستند. این در شرایطی است که این گزارش ها ابزاری برای تعامل محسوب می شوند.
وی توضیح داد که در کشور برای تهیه گزارش پایداری برپایه گایدلاینی می کوشند تا معیارها، عنوان ها و سرفصل ها را پوشش دهند، در صورتیکه در گایدلاین ها تاکید شده باید از این شیوه گزارش نویسی اجتناب شود و مسایل کلیدی پایدار کسب وکار، شناسایی، و مسیر، برنامه و اقدامات در آن راستا گزارش شود.
مشاور مدیریت پایداری مسئولانه سازمان با بیان اینکه در یک گایدلاین بیشتر از ۱۰۰ معیار و شاخص وجود دارد اما برای یک سازمان تنها چند مورد آن موضوعیت پیدا می کند، اشاره کرد: براین اساس طیفی از گزارش های پایداری وجود دارد که کمی فرمالیته هستند و روح بازاریابی و برندینگ بر آنها حاکم است اما در عین حال شرکت هایی به درستی عمل کرده اند و گزارش آنها وابسته به عرضه گزارش های وظیفه ای و کارکردی واحدهای مختلف سازمانی است.
گزارش های پایداری در راه پایداری سازمانی و مدیریت پایدار سازمانی
خارستانی اضافه کرد: سازمان هایی هستند که گزارش های پایداری اشان را بسمت و سوی پایداری سازمانی و مدیریت پایدار سازمانی می برند. مسؤلان باید ساختاربندی گزارش را متناسب با هدف گذاری های اصلی و مسایل کلیدی پایداری تنظیم کنند تا مخاطب با مطالعه آن دغدغه مدیریت آن شرکت و توجه کارشناسان حوزه پایداری را دریابد و اینکه در آن شرکت چه محدودیت هایی وجود داشته است تا بتوان عملکردشان را قضاوت کرد.
وی با بیان اینکه مسئولیت اجتماعی شرکتی اصلاً امری اجتماعی نیست، اظهار داشت: وقتی از مسئولیت اجتماعی شرکتی صحبت می نماییم نه از زاویه دید فعالان اجتماعی، نه زاویه دید فعالان محیط زیستی و نه حتی از زاویه دید نهاد دولتی و حکومتی بلکه باید در بستر مدیریت سازمان و کسب وکار دامنه و گستره توجه به تأثیرات آنها در حوزه جامعه، محیط زیست، حقوق بشر، تجارت منصفانه و شاخصهای مرتبط به رسمیت شناخته شود.
مشاور مدیریت پایداری مسئولانه سازمان با تاکید مجدد بر اینکه بستر گفتگو همان کسب وکار است، اشاره کرد: مسئولیت اجتماعی شرکتی، امری اجتماعی نیست اما متأثر از امر اجتماعی است. یا بعبارت دیگر متأثر از روندها، توقعات و انتظارات به حق و یا حتی ناحق گروههای مختلف اجتماعی است و متأثر از سیاست ها، رویه ها و جریان هایی در حوزه عمومی و سیاست ورزی در هر جامعه و کشوری است چون بنگاه های اقتصادی یکی از اعضاء و فعالان حاضر در بستر توسعه پایدار هستند.
موجودیت کسب و کار؛ اجتماعی یا غیر اجتماعی؟
خارستانی اضافه کرد: باید پذیرفت فعالان مختلف در نهاد دولت، حکومت، نهاد مدنی و عموم مردم، پژوهشگاه ها، دانشگاه ها، مراکز علمی سازمان های بین المللی و بنگاه های اقتصادی هر کدام متناسب با مأموریت ماهیت و هدفی که برای شان تعریف شده است نقشی در تحول اهداف توسعه پایدار دارند. واژه اجتماعی نباید ما را به این سمت سوق دهد که کسب وکار به مثابه یک موجود یا نهاد اجتماعی است بلکه کسب وکار به مثابه یک سازمان است که در جریان زنجیره ارزش خود تبادلات و تعاملاتی با دیگر بازیگران را شکل می دهد تا بتواند خروجی داشته باشد و در ادبیات و گفتگوی جدید این خروجی صرفا با پول و یا امر اقتصادی سنجیده نمی شود.
وی ادامه داد: منظور از این گفتگو آن است که خلق ارزش شود ارزش به معنای خروجی، تاثیر و ماحصل کسب وکار نه صرفا با معیارهای اقتصادی بلکه با دیگر معیارها و تأتیرات کسب وکار در محیط زیست بر کیفیت زندگی کارکنان محیط کار، هم زیستی و حسن هم جواری با جامعه میزبان است. همه این موارد در بستر کسب وکار به انجام می رسد اما مطالعات اجتماعی نظیر ارزیابی تأثیرات اجتماعی طرح های صنعتی به انجام می رسد به این خاطر که مشورتی برای یک مدیر شرکت باشد یا گفته شود اگر توجه مناسبی به روند توقعات و انتظارات اجتماعی نشود چه ریسکی در مدیریت کسب وکار ایجاد می شود.
مشاور مدیریت پایداری مسئولانه سازمان با بیان اینکه هدف اینست که برپایه نتایج این مطالعات اجتماعی میزان بهره وری افزایش یابد، در ادامه اشاره کرد: بعنوان مثال اگر شرایط اقلیمی مناسب نباشد و میزان دسترسی کسب وکار به منابع طبیعی کم شود بر میزان تولیدات بنگاه اقتصادی تاثیر می گذارد چون اقلیم نامناسب هزینه دسترسی به نیروی متخصص را زیاد می کند. همه مطالعات اجتماعی کمک به حل مسأله کسب وکار است.
خارستانی اضافه کرد: حل مسأله ای که به ارزش مشترک برای بنگاه اقتصادی و جامعه، تداوم تولید، گردش چرخه اقتصادی منجر می شود، معادل مدیریت پایدار مسئولانه سازمان است. نگاه به گزارش پایداری هم ساختن پشتوانه ها و زمینه ها، برنامه ها و سیستم های سازمانی است. در این صورت و با هدف گذاری چند جانبه، تمرکز صرفا بر پول نیست بلکه جنبه ها و تعاریف مکملی از خلق ارزش در آنها دیده می شود.
کارکرد گزارش پایداری و دسترسی به داده ها و اطلاعات صحیح
وی با بیان اینکه کارکرد گزارش پایداری برای دسترسی به دولت و نهاد حکمرانی به شاخص ها، داده ها و اطلاعات صحیح است، اظهار داشت: تا بدین ترتیب بتوانند تأثیرات را در امر توسعه پایدار به درستی پایش کنند و برنامه ریزی هدفمندی برای بهبود آن داشته باشند. بعنوان مثال معاهده پاریس سطح انتشار کربن را دسته بندی و به دولت ها اعلام نمود و دولت ها موظف شدند آنرا به صنایع تخصیص بدهند. با این منطق مشخص شد سهم هر صنعت از انتشار گاز کربن چه میزان است تا صنایع با هدف گذاری، برنامه ریزی، تعریف پروژه و اختصاص نیروی انسانی در راستای کاهش انتشار گاز کربن بکوشند و به سازمانها و ارگان های بالادستی نظیر وزارت صمت، و سازمان محیط زیست گزارش کنند.
مشاور مدیریت پایداری مسئولانه سازمان، کارکرد گزارش پایداری را در تصمیم سازی دانست و اشاره کرد که این مساله به سیاست گذاری در سطح کلان و تعاملات با ذی نفعان در سطح کسب وکار کمک می نماید. اگر سرمایه گذار و سهامدار دریابد که توجه به این موارد در بهبود کسب وکار کمک می نماید توجه جدی تری خواهد داشت.
خارستانی با بیان اینکه کارکرد صحیح گزارش های پایداری هم سو با نقش کسب وکارها در جایگاه بنگاه اقتصادی در توسعه پایدار دیده می شود، اظهار داشت: بدین سبب من مخالف قانونگذاری در حوزه مسئولیت اجتماعی شرکتی هستم چون این مساله با کسب وکار مرتبط می باشد هم چنین وقتی بخواهیم به سیستمی در بستر توسعه نگاه نماییم هر نهادی وظیفه ای دارد. بعنوان مثال سازمان ملی استاندارد، ملاک و معیاری برای استانداردهای در رابطه با مدیریت ذی نفعان، ارزیابی تأثیرات اجتماعی، و گزارش دهی پایداری و... گذاشته است.
وی با بیان اینکه کسب وکارها و بنگاه های اقتصادی از نگاه سنتی گذر کرده اند، اشاره کرد: نهادها و سازمان های مرتبط شامل تنظیم گر، سیاستگذار و ناظر باید نقش خویش را مشخص تر بکنند. اگر امروز سازمان محیط زیست بر روی مسائل محیط زیستی کسب وکارها مشکل دارد باید نقش کنترلی و نظارتی حتی با رویکرد های نوآورانه خویش را مشخص تر بکند.
خارستانی با بیان اینکه مسئولیت اجتماعی را به مثابه دوی امدادی می دانم، اشاره کرد: ناکارآمدی حکمرانی مدیریتی کسب وکار و ناآگاهی جامعه و مردم نسبت به حقوق خودشان وجود دارد. من معتقدم کسب وکار دارای وجه اثرگذار اجتماعی است. ما در بستر کلی اکوسیستم محیط زیستی توسعه سیستم های اجتماعی را داریم. در بطن این دو سیستم سیستم های اقتصادی، توسعه یافته است و تجارت و واردات و بنگاه های اقتصادی بخشی از کل سیستم اقتصادی هستند.
مشروعیت فعالیت بنگاه اقتصادی وابسته به مشروعیت دسترسی به منابع است
وی اضافه کرد: بدون شک مشروعیت و وجاهت هر فعالیت بنگاه اقتصادی وابسته به مشروعیت دسترسی به منابع و مجوزهای سیستم اجتماعی، محیط زیستی و اقتصادیست. حال اگر در کشور و یا منطقه ای این سیستم ها به درستی چیده شده باشد یا سطح بلوغ گروهی از سیستم های اجتماعی بالاتر باشد یا قانونگذاری بهتر باشد هر یک به شکلی رقم می خورد.
مشاور مدیریت پایداری مسئولانه سازمان با بیان اینکه در ایران کسی نمی تواند گفتمان کند، اظهار داشت: بخش خصوصی واقعی در کشور در بهترین شرایط ۳۰ درصد است زمانیکه عمده کارهای اقتصادی در سایه بنگاه داری خصولتی تحت نهادهای حکومتی می گذرد در نتیجه روح حاکم بر آنها دارای رانت ذاتی است.
خارستانی با بیان اینکه توسعه مفاهیم رویکردها و مدل های جدید مدیریتی ریشه در نگاه های اجتماعی و فلسفی درست نسبت به کارکرد صحیح بنگاه های اقتصادی دارد، اظهار داشت: در عمل این موارد هم سو نیستند و عارضه هایی در درون فضای کسب وکار و جامعه وجود دارد. این عارضه در کشور ما اینست که مسئولیت اجتماعی شرکتی امری اجتماعی شمرده می شود و ذی نفوذان و مطالبه گران هزینه هایی را به این عنوان دریافت می کنند و به باد می دهند.
وی با بیان اینکه وقتی مسئولیت اجتماعی به کسب وکار برگردد بحث حکمرانی سازمانی مفهوم پیدا می کند، اشاره کرد: کشورهای دیگر پشتیبانی از محیط زیست، سرمایه منابع طبیعی و سرمایه انسانی را در بستر کسب وکار محقق کرده اند. کسب وکار می تواند تأثیرگذاری اجتماعی خویش را باتوجه به نوآوری ها و راهگشایی ها و حل مسأله تقویت کند.
ذی نفعان کلیدی سازمان مخاطبان اصلی گزارش پایداری
مشاور مدیریت پایداری مسئولانه سازمان با بیان اینکه مخاطب، بهره بردار و ناظر برای گزارش پایداری متفاوت هستند، اظهار داشت: مخاطبان گزارش پایداری ذی نفعان کلیدی سازمان هستند. هدف اینست که شرکت، تصویر کامل تری از کسب وکار و عملکردش و در توجه به تأثیرات و نتایج اقتصادی اجتماعی و محیط زیستی ارائه کند.
خارستانی در رابطه با بهره بردار گزارش های پایداری هم توضیح داد که در این جا بهره بردار اطلاعات گزارش های پایداری سرمایه گذار، سهامداران، عموم جامعه، فعالان محیط زیستی و فعالان اجتماعی هستند و عمق گزارش پایداری باید متناسب با آنها نوشته شود. اگر بهره بردار سازمان بورس و اوراق بهادار یا اندیشکده ها و مؤسسات پژوهشی هستند باید متناسب با آنها نوشته شود.
وی در رابطه با ناظر هم اظهار داشت: در اکوسیستم پایداری سازمانی حتی در رابطه با نظارت بر عملکرد سازمان ها ناظرها متفاوت می باشد هیچ ناظر واحدی وجود ندارد که قضاوت کند آیا یک شرکت مسئولیت اجتماعی شرکتی را به درستی ایفا کرده است یا خیر؟ چون عملکرد کسب وکار چندوجهی است.
گزارش پایداری، محصول نهائی تکامل فضای کسب و کار
در ادامه نشست هامون طهماسبی، مشاور و فعال حوزه پایداری و مسئولیت اجتماعی شرکتی با بیان اینکه گزارش پایداری یا گزارش مسئولیت اجتماعی، محصول نهائی تکامل فضای کسب وکار است، اضافه کرد: نسبت کسب وکار با جامعه چه از درون(نگاه مدیران) و چه از بیرون، گرفتار دگرگونی هایی شد.
وی با بیان اینکه جنبش مسئولیت اجتماعی به واسطه فشارها و مطالبات ذی نفعان بیرونی شکل گرفت، اظهار داشت: برپایه این مطالبات، مالکان و صاحبان نباید تنها پاسخگوی سهامداران و سرمایه گذاران و حتی مدیران خود باشند چون شرکتها بر روی زندگی جامعه محلی هم تاثیر می گذارند که برپایه اصل اخلاقی و منطق باید به آنها هم پاسخگو باشد.
مدیر مرکز توسعه پایدار پژوهشکده سیاست گذاری دانشگاه شریف با بیان اینکه هم چنان گفتمان غالب در بیشتر کشورهای جهان اینست که هدف بنگاه، به حداکثر کردن سودش است، اشاره کرد که براین اساس گویی وظیفه مدیر صرفا پاسخگویی به سهامداران است اما برپایه منطق، چنین نیست. بنگاه اثرات اجتماعی و محیط زیستی دارد و فشارها و جنبش های NGO ها و تشکل های محیط زیستی و اجتماعی و اتحادیه های کارگری و بخصوص رسانه ها در قرن ۲۰ به تشکیل جنبش مسئولیت اجتماعی منجر گردید.
پاسخگویی بنگاه اقتصادی در برابر اشخاصی غیر از سهامداران
طهماسبی با بیان اینکه هم اینک جهان از عصر گفتگو گذر کرده است، اظهار داشت: از این مساله که بنگاه در مقابل دیگران هم مسئولیت دارد یا خیر در سطح نظری گذر کرده است. در دهه ۷۰ فریدمن در نیویورک تایمز مطرح کرد بنگاه هیچ مسئولیت اجتماعی در برابر مردم و جامعه ندارد و تنها در برابر سهامداران مسئول است. اما امروز این پذیرفته شده است که بنگاه در برابر افراد دیگری هم پاسخگو است. در گذشته به دلیل مسئولیت سازمان در برابر سهامداران، سالانه گزارش های مالی عرضه می شد و بازخواست می شدند اما امروز که دایره عملکردی سازمان بزرگتر از بعد اقتصادی و ابعاد اجتماعی و محیط زیستی را هم شامل می شود باید به جامعه محلی هم پاسخگو باشد.
وی با بیان اینکه گزارش پایداری یکی از ابزارهای پاسخگویی است، اضافه کرد: البته گزارش پایداری، همهی بار پاسخگویی اهداف را پوشش نمی دهد. یکسری شرکتهای پیشرو نظیر شرکتهای نفتی که بیشتر در معرض این فشارها بودند گزارش های پایداری را چه به خواسته خود و چه فشارهای بیرونی منتشر نمودند. در ابتدا فشارهای بیرونی بیشتر اثرگذار بود. جنبش مسئولیت اجتماعی وارد مواردی چون جنبش گزارش مسئولیت اجتماعی شده بود.
مشاور و فعال حوزه پایداری و مسئولیت اجتماعی شرکتی اضافه کرد: این مساله با ادغام در مفهوم توسعه پایدار اقبال بیشتری یافت و اسامی جدیدتری هم گرفت. اصل مبحث اینست که بنگاه فراتر از سهامدارانش، ذی نفعان گسترده تر و فراتر از عملکرد اقتصادی اش دارد که باید پاسخگو باشد. گزارش مسئولیت اجتماعی و گزارش پایداری در یک نگاه اشاره ای از درون بنگاه به بیرون است.
طهماسبی توضیح داد که بنگاه با گزارش پایداری اعلام می کند که چنین عملکرد اجتماعی دارم و تا چه میزان می کوشم تا سبز و اخلاقی عمل کنم، و خیرخواه باشم. به گزارش پایداری از این منظر نگاه می شود. همواره بنگاه ها می کوشند تا تصویر بهتری از خود به نمایش بگذارند اما این لزوماً به معنای پاسخگویی نیست. بدین جهت تعداد معدودی از شرکت ها گزارش پایداری عرضه می کنند. اغلب واحد بازاریابی و روابط عمومی بنگاه ها به دنبال گزارش پایداری اجتماعی هستند که مسائلی چون برند و وجهه، مبحث آن هاست.
وی با بیان اینکه با عرضه این قبیل گزارش های پایداری اجتماعی، دیگر شرکت ها هم به دنبال این چنین گزارش هستند، اظهار داشت: به واقع این شرکت ها به دنبال تصویرسازی از درون به بیرون هستند. گزارش پایداری نه تنها وسیله ای برای عرضه توضیحات به مردم برای خوب نشان دادن شرکت است بلکه ابزاری است که به وسیله آن بتوانند تغییراتی را درون سازمان رقم بزنند که من به این مساله اعتقاد دارم.
هدف اصلی گزارش پایداری کمک به توسعه پایدار و ارتقاء شاخصهای عملکردی اجتماعی
مدیر مرکز توسعه پایدار پژوهشکده سیاست گذاری دانشگاه شریف گزارش پایداری را فرآیندی متفاوت از گزارش نویسی برشمرد و اضافه کرد: گزارش نویسی به مثابه عکاسی است که در نشستی به انجام می رسد. هدف اصلی گزارش پایداری کمک به توسعه پایدار و ارتقاء شاخصهای عملکردی اجتماعی و پاسخگویی به دغدغه های ذی نفعان متأثر از فعالیت بنگاه هستند.
طهماسبی با اعتقاد به اینکه به درستی هدف از فعالیت بنگاه تنها سودآوری تعریف نشده است، اظهار داشت: باید با پاسخگویی، عملکرد اجتماعی و محیط زیستی بنگاه ارتقاء یابد و گزارش پایداری باید مطابق با استانداردهایی چون GRI باشد تا بتواند جریان را در سازمان رقم بزند. نباید اینگونه باشد گایدلاین را پیش رو قرار داد و گزارش را نوشت چون در این صورت شرکت کار خویش را خواهدنمود.
وی با بیان اینکه مسیر درست چنین نیست، اضافه کرد: در راه صحیح ابتدا باید مسایل و مشکلات اساسی شناسایی شوند. بعنوان مثال از مسایل اساسی شرکت فولاد مصرف فراوان آب است، اما این مساله برای بانکها مسأله چندانی نیست. اگر شرکت فولاد هستم برای نوشتن گزارش پایداری باید به دنبال آن باشم که چه میزان آب از چه منابعی مصرف می کنم؟ سیستم ها با این میزان آب تا چقدر بهره ور هستند؟ به ازای هر تن فولاد چه میزان آب مصرف می شود؟ در گزارش پایداری باید به این موضوعات توجه جدی شود. به منظور رسیدن به پاسخ این پرسش ها ناگزیر از پایش و ارزیابی هستیم.
مشاور و فعال حوزه پایداری و مسئولیت اجتماعی شرکتی با بیان اینکه شرکت با چنین نگاهی ناگزیر است در ابتدا مشکلات را در رابطه با آن پارادایم فکری که «من می خواهم در جهت توسعه پایدار مسئولانه عمل کنم» شناسایی کنم سپس وارد فرایند اندازه گیری می شوم و ناچارم در سازمان در رابطه با آن گفتگو کنم و نتیجه پایش را برای سیستم مدیریتی ارسال کنم تا بهبود حاصل شود. وقتی وارد این عرصه ها می شوید نمی توانید ادعای بی همتایی بکنید چون همه چیز مشخص است. مدیران سازمانی را به گفتگو وامی دارد. اگر این اتفاق بیفتد فرایند گزارش دهی به درستی طی شده است نه به مانند عکاسی از جلسه یا نشست.
طهماسبی اضافه کرد: طی ۱۰ سال قبل حدود ۴۰ بنگاه ایرانی گزارش منتشر نموده اند. برآوردها از آن حکایت می کند که از این تعداد تنها ۲۰ گزارش در دست داریم. شماری بعنوان مشاور با دریافت مبالغ هنگفت گزارش هایی مطابق نظر صاحبان شرکت می نویسند. یعنی خاستگاه این گزارش ها غیر از خاستگاه واقعی آن است چون مقرر است گزارش پایداری به ارتقاء بهره وری عملکرد اجتماعی و پایداری بنگاه منجر شود.
مسئولیت اجتماعی شرکتی موضوعی کاملا اجتماعی است
طهماسبی با اعتقاد به اینکه مسئولیت اجتماعی شرکتی موضوعی کاملا اجتماعی است، اظهار داشت: در کتابی به اسم «حل مسأله اجتماعی» که تألیف آن از ۴ سال پیش شروع شده است، در فصلی از آن با عنوان «مسئولیت اجتماعی شرکت»، اعتقادم بر مبنای اینکه بنگاه اساساً موجودی اجتماعی است، بیان کردهام.
وی مدیریت را قله ای دانست در دانش بشری که درآمدزا و اثرگذار می باشد و چاره تجاری هم دارد و علت وجود همه مشکلات آن است که برای آن چاره تجاری درست نکرده ایم. بر مبنای یافتههای رساله دکترایام با عنوان «نقد و بررسی آموزش مدیریت از منظر مباحث اجتماعی» با قاطعیت می توانم بگویم اصلاً گفتمان اجتماعی وجود ندارد. در جمله آخر کتاب «حل مسایل اجتماعی» آمده است که حوزه مسئولیت اجتماعی را از دانش آموختگان مدیریت پس بگیرید. مدیریت فعالان حوزه کسب وکار امر اجتماعی را امر حاشیه ای می دانند و امر اقتصادی را بر آن ارجح.
مدیر مرکز توسعه پایدار پژوهشکده سیاست گذاری دانشگاه شریف در ادامه با عرضه چند مثال مبحث را تشریح نمود که فاجعه خلیج میناماتا برای مدت ۶۰ سال در ژاپن صورت گرفت. بدین ترتیب که در فاصله سالهای ۱۹۰۰ تا ۱۹۶۰ یک کارخانه مواد شیمیایی پسآبش را در این خلیج می ریخت و از همان سالهای ابتدایی شیوع سرطان و تولد نوزادان ناقص الخلقه در آن منطقه افزایش پیدا کرد. در نهایت و بعد از گذشت ۶۰ سال تحت فشارهای مردمی و اعتراضات، دولت ناکارآمد مبحث را پیگیری کرد. در مثالی دیگر در کشور آلمان- که متن جنبش های محیط زیستی است- شرکت فولکس واگن به دلیل دستکاری کامپیوتر خودروهایش، میزان آلایندگی را کمتر از حد انتشار نشان می داد که این مساله در سال ۲۰۱۳ افشا شد. بعد از این مساله به دلیل ریسک زیاد، آنرا مدیریت کردند. شاید این مدیریت ریسک در فضای کسب وکار بوده است اما مسئولیت اجتماعی یک امر اجتماعی است.
طهماسبی با بیان اینکه خاستگاه استانداردسازی اتحادیه اروپا بر روی مدیریت ریسک هاست که اگر مدیریت نشود اتفاق شرکت فولکس واگن می افتد، اشاره کرد: اگر همه قضیه را به این مساله واگذار نماییم بهروزی و سعادت اجتماعی اتفاق نمی افتد و امکان دارد باز هم فاجعه ای نظیر خلیج میناماتا اتفاق بیفتد و بعد از ۶۰ سال برطرف شود. در ایران هم موارد این چنینی بسیار داریم. فاجعه بندر شهید رجایی، چای دبش و.... در این موارد با دغدغه اینکه فاجعه ابعاد ملی پیدا نکند رسانه ای نمی شود.
وی در رابطه با وقوع این اتفاقات در سطح بین الملل اظهار داشت: در نیویورک تایمز مطالعه کردم که چگونه با لابی شرکتهای تولیدکننده شیرخشک مانع انتشار منشور سازمان بهداشت جهانی برای ترویج تغذیه با شیر خشک شدند. اگر وجه اجتماعی از فضای کسب وکار گرفته شود خطرناک خواهد شد. البته این مساله تنها در فضای کسب وکار صدق نمی نماید. انسان، محیط زیست و.... باید پیوندی با هستی داشته باشند در غیر این صورت خطرناک خواهد شد.
مبانی معرفتی مدیریت و مسئولیت اجتماعی
مشاور و فعال حوزه پایداری و مسئولیت اجتماعی شرکتی با اعتقاد به اینکه در گفتمان مدیریت، اجتماعی ندانستن مسئولیت اجتماعی شرکتی، ناشی از مبانی معرفتی این حوزه است اظهار داشت: این مبانی معرفتی منفک، جدا و ایزوله از علوم دیگر است و بر منفعت اقتصادی بنا شده است.
طهماسبی با بیان اینکه مهم ترین مقاله پراستناد در فضای اجتماعی مدیریت از آقای پورتر در سال ۲۰۱۰ انتشار یافت، اضافه کرد: وی در این مقاله در رابطه با خلق ارزش مشترک صحبت کرده است. وقتی این مقاله خوانده می شود درمی یابیم که تا چه میزان به لحاظ بنیان های معرفتی تهی است. چون پورتر متفکر سازمان است. سازمان را می فهمد اما پیوند سازمان و جامعه را درک نمی نماید. من نقد مدونی برای آن مقاله از دوستان آکادمی مدیریت خواندم که نشان دهنده فقدان مبانی معرفتی و ضعف آن برای دانش آموختگان مدیریت در حوزه اجتماعی است.
وی با تاکید مجدد بر لزوم یافتن راهکارهای تجاری برای فضای کسب وکار و مسایل اجتماعی اضافه کرد: این مساله برای جامعه و بنگاه مناسب می باشد. در این صورت به قانون گذاری نیازی نیست و در این شرایط مسایل خودبه خود حل می شود.
مدیر مرکز توسعه پایدار پژوهشکده سیاست گذاری دانشگاه شریف با بیان اینکه بنگاه ها دانش و فهم درستی از مسایل اجتماعی ندارند، اشاره کرد: اگر هم فهم درستی از مسایل اجتماعی داشته باشند به لحاظ ارزشی و هنجاری نیست بعنوان مثال من می دانم در محیط زیست آب کالای با ارزشی است و در ایران خشکسالی است و نباید آب را آلوده کرد و می تواند کسب وکار را خدشه دار کند، اما با نگاه منفعت جویانه کوتاه مدت می گویم اشکالی ندارد و کار خودم را انجام می دهم. پس دانستن کافی نیست یک بحث هنجاری هم نیاز دارد. باید تعلق خاطری نسبت به آن وجود داشته باشد که چیزی فراتر از محاسبات کسب وکار است.
ضرورت استفاده از نیروهای مردمی و رسانه ها برای مطالبه گری
وی با بیان اینکه در این شرایط باید نیروهای دیگر به کمک بیایند، اضافه کرد: همچون این نیروها بخش مردمی هستند و تجربه نشان میدهد بخش مردمی توانسته در مبحث میناماتا و فولکس واگن اثرگذار باشد. جنبش های محیط زیستی بخصوص جنبش های اجتماعی توانستند اثرگذار باشند. شاید بنگاه اقتصادی جامعه محلی را استخدام کند اما منابعشان را به غارت می برد. میراث طبیعی و فرهنگیشان مسأله دار می شود چون ارزش دارایی هایشان را نمی دانند پس با یک شغل نگهبانی راضی می شوند. ازاین رو در این جا آگاهی جامعه مدنی اهمیت پیدا می کند.
مشاور و فعال حوزه پایداری و مسئولیت اجتماعی شرکتی با بیان اینکه آگاهی جامعه مدنی به معنای طغیان جامعه محلی ضد بنگاه ها نیست، اشاره کرد: اما باید به حقوق خودشان آگاه باشند. توسعه ای که برای جامعه محلی به ارمغان آورده اید چه توسعه ای است؟ آیا تنها رنگ و بوی مادی دارد یا موارد دیگر نظیر حفظ ارزش منابع طبیعی آرامش آسمان پاک و... را هم شامل می شود؟ جامعه باید همه این موارد را درک کند.
طهماسبی گروه بعدی را رسانه ها برشمرد و اضافه کرد: ما رسانهی مطالبه گر بخش خصوصی نداریم. حتی سمن(NGO) مطالبه گر نداریم. گویی مطالبه گری بخش خصوصی خط قرمز است. بدین جهت در فقدان مطالبه گری موثر رسانه و انجمن ها از بخش خصوصی ما نمی توانیم قضیه را پیش ببریم. از آن طرف با دولتی درآمیخته با انواع ناکارآمدی نظیر همه کشورهای دنیا روبه رو هستیم. جامعه مدنی آگاه و توانمند، مصداقش تشکل ها و تک تک مردم است. که می توانند نظیر تحریم استارباکس ترکیه در مبحث غزه با خرید یا تحریم شان مطالبه گری کنند.
وی با تاکید مجدد بر تاثیر مردم و رسانه در مطالبه گری اظهار داشت: ما اگر می خواهیم به پیشبرد مسئولیت اجتماعی کمک بکنیم باید زمینه را برای کنشگری آنها فراهم نماییم هم اینک برخی معادن صنعتی اشاره میکنند رسانه ها چیزی ننویسند تا به بحران ملی تبدیل نشود و یا امنیت چند نفر خدشه دار نشود. ما به یک تغییر نگرش و مطالبه گری صحیح، موجه، مشروع و اخلاقی نیاز داریم.
سیاستگذاری و فشار از بالا بخش دیگر ماجراست
مدیر مرکز توسعه پایدار پژوهشکده سیاست گذاری دانشگاه شریف، سیاست گذاری را بخش دیگر ماجرا عنوان و اشاره کرد: غیر از جامعه مدنی باید فشاری از بالا هم وجود داشته باشد. وقتی صحبت از مداخله دولت و فشار غیر بنگاهی می شود باید مراقب بود از آن سوی بام نیافتیم. با وجود همه نیت های خوب، این مساله صدمه زننده است. اگر بخش خصوصی به جنبه اجتماعی توجه نکند خطرناکست.
طهماسبی با بیان اینکه بخش خصوصی باید بداند که وام دار همین جامعه ایست که نیروی انسانی اش را تأمین می کند. فضا و زمین را همین جامعه می دهد و آب مورد نیازش را همین کشور تأمین می کند، اظهار داشت: پس باید به جامعه هم پاسخگو باشی.
وی با اشاره به کتابی با مبحث مدیریت مسئولانه کسب وکار ایرانی اظهار داشت: در آن کتاب نشان داده شده است که همه این مسایل ریشه تاریخی دارد. مشاور مدیریتی که این ریشه تاریخی را نداند و ارتباطش با گذشته قطع باشد، نمی تواند برای فضای کسب وکار راهکار تعریف بکند و تو باید به دلایل دیگری به امر اجتماعی توجه بکنی.
مشاور و فعال حوزه پایداری و مسئولیت اجتماعی شرکتی با تکیه بر اهمیت مدیریت ریسک اضافه کرد: با این وجود، تلفیق همه این موارد کار دشواری است. باید در چشم انداز نزدیک از بنگاه اقتصادی یک موجود چندوجهی بسازیم. در جهان محققانی از آکادمی مدیریت با نگاه انتقادی هستند که در حوزه مطالعات انتقادی کار می کنند و اعتقاد دارند تا مباحث و مسایل اجتماعی حل نشود مبانی فلسفی بنگاه حل نمی گردد. این به معنای بی اطلاعی از مسایل اجتماعی نیست. ما هنوز استاندارد GRI را نمی دانیم. باید هدف بنگاه از حداکثر سود باز تعریف شود که هم اینک در همه دانشکده های مدیریت جهان این مساله درحال تدریس است.
طهماسبی با بیان اینکه باید تعاریف دیگری از بنگاه اقتصادی را مد نظر قرار دهیم، اضافه کرد: بعنوان مثال هدف اصلی بنگاه بهروزی اجتماعی است. استدلالش به جمله معروف انیشتین برمی گردد که می گوید مسایل را ما از سطحی که به وجود آوردیم نمی توانیم حل بکنیم. این سطح مسایل حوزه اجتماعی، محیط زیستی و اقتصاد در دنیای امروز ناشی از نگاه خودخواهانه است. اینکه من تنها خودم، منافع و سازمان خودم، و آن هم در کوتاه مدت ببینم.
وی با بیان اینکه دولت مرجع گزارش های پایداری نیست، اظهار داشت: هم اینک پیشنویس هایی برای قوانینی وجود دارد که گفته شده که گزارش های پایداری وزارتخانه ای را صحت سنجی کند که این مساله اصلاً شدنی نیست و هیچ کشوری در جهان نتوانسته چنین کاری را بکند. گزارش پایداری در رابطه با همه موارد صحبت می کند در هیچ جای جهان برای هیچ دولتی نقش نظارتی به این گستردگی تعریف نشده است. در این شرایط تکلیف چیست؟ باآنکه مبحث خوشایندی نیست اما راهکارهای دیگری وجود دارد. یکی بحث ارزیابان شخص ثالث است. من بخشی از این ارزیابان را صوری و نمایشی می دانم که کمک چندانی نمی کنند.
مدیر مرکز توسعه پایدار پژوهشکده سیاست گذاری دانشگاه شریف اضافه کرد: آنچه که ارزش دارد و می تواند کمک نماید شاخصهای عملکرد مشخص در حوزه تخصصی است که برای آنها اطلاعات آورده شود. این بخش در ایران چندان صورت نمی گیرد اما این شاخصها در حوزه محیط زیستی وجود دارد. نهادهایی بیایند صحت سنجی بکنند که آیا این شدنی است؟ در جهان هم این روند جدیدی از گزارش های پایداری است.
تأکید بر لزوم استفاده از ارزیابان شخص ثالث در گزارش پایداری
طهماسبی از مصادیق کیفیت و اعتبار در گزارش پایداری را استفاده از ارزیابان شخص ثالث دانست و اشاره کرد: مهم تر از این قضیه جامعه مدنی و ذی نفعان هستند؛ کسانیکه این گزارش ها را می خوانند باید به درجه ای از آگاهی برسند که(در ایران هر اتفاقی که می افتد مقصر آنرا دولت می دانند) در یابند بازیگر دیگری به اسم بخش خصوصی واقعی و غیرواقعی وجود دارد. منبع درآمد شمار فراوانی از مردم هستند و همین بخش خصوصی واقعی و یا غیر واقعی نتایج اجتماعی و محیط زیستی هم دارد.
وی ادامه داد: بخش خصوصی که می خواهد با اصالت، عاشقانه و دلسوزانه کار کند باید تشویق شود و فضای کاری بیشتری داشته باشد و آن بخش خصوصی که می خواهد با حیله و نیرنگ درگیر فساد و پایمال کردن حق الناس باشد، عرصه برای او تنگ تر شود. این موارد باید در دانشگاه ها و رسانه ها یاد داده شود.
مشاور و فعال حوزه پایداری و مسئولیت اجتماعی شرکتی توضیح داد که بعنوان مثال گزارش پایداری که برای شرکت فولاد نوشته می شود یک استاد یا متخصص با مطالعه آن می تواند عنوان کند که شاخص عملکردی که برای آن نوشته شده است صحیح است یا خیر؟ اگر اشکالی داشت آنرا برطرف کند(در این باره میتواند می تواند با شرکت ارتباط بگیرد). در واقع به کنشگری نیاز داریم که اگر شرکت پاسخ نمی دهد آنرا با رسانه ای کردن مطالبه کند. نه تنها با بخش خصوصی با بخش عمومی هم باید چنین بود.
طهماسبی با بیان اینکه اساتید بعنوان جامعه فرهیخته رسالتی در جامعه دارند، اظهار داشت: آنها نباید به دنبال تعریف پروژه باشند. جامعه هم باید آگاهانه بسمت مطالبه گری و مشورت دادن صحیح برود. گزارش های پایداری نباید مطابق خواست شرکت ها نوشته شود. در جوامع غربی اگر گزارش دروغی نوشته شود مردم و رسانه ها می توانند سوال کنند. البته در جوامع غربی می توانند همه حقیقت را نگویند.
وی با بیان اینکه گزارش پایداری معجزه نمی کند، اظهار داشت: اگر این نیروها(نظیر محققان آزاد، رسانه ها، جامعه دانشگاهی، ارزیابان شخص ثالث، مشاوران کاربلد) فعال شوند- که هم اینک در ایران فعال نیستند- این ها می توانند خودبه خود گزارش ها را به سمتی هدایت کنند که سودمند باشد چون گزارش نادرست و بی کیفیت به معنای افزایش هزینه است.
پژوهشکده مطالعات توسعه جهاد دانشگاهی، همایش ملی تجارب مسئولیت اجتماعی در ایران را با حضور شرکت ها، سازمان ها و صنایع بزرگ در ایام ۲۹ و ۳۰ اردیبهشت ۱۴۰۴ در تالار علامه امینی دانشگاه تهران بهمراه نمایشگاه عرضه دست آوردهای برنامه های مسئولیت اجتماعی در صحن دانشگاه تهران برگزار می نماید.
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب